Geriatrik tıp, yaşlı sıhhati ve hastalıkları olarak tanımlanabilir. Bireylerin yaş almaya bağlı ortaya çıkan sıkıntıları; dahili, fizikî, zihinsel, ruhsal ve toplumsal sorunlarını bütüncül bir bakışla ele alır ve genel sıhhat durumunun güzelleştirilmesi ile ilgilenir. Yaşlıda ortaya çıkan hastalıkların teşhis, tedavi ve takibini tek elden yürütür. Pekala yalnızca yaşlıya özel olan bir branşa neden gereksinim duyulur? Hangi belirtiler ya da sebeplerle geriatri hekimine gitmek gerekir? Liv Hospital İç Hastalıkları ve Geriatri uzmanı Doç. Dr. Birkan İlhan yanıtladı.
Geriatrik yaş tarifi kaçtır?
Geriatrik yaş; 65 ve üzeri yaş olarak tanımlanır. Öte yandan yaşlanma tarifinin yalnızca kronolojik yaşa nazaran yapılması gerçek olmayıp bireyin biyolojik, ruhsal, toplumsal durumu yaşlanma için ehemmiyet arz eder.
Sadece yaşlıya özel olan bir branşa neden muhtaçlık duyuluyor?
Yaşlanma ile birlikte kronik hastalık sayısı ve münasebetiyle kullanılan ilaç sayısı da artış gösteriyor. Örneğin şahısta hipertansiyon, kalp hastalığı, diyabet üzere dahili hastalıklara demans, depresyon, istikrar ve yürüme sorunları de eklendiğinde kişinin başka ayrı branşlara gitmesindense problemlerinin tek bir branşta yani geriatride tedavisi ve takibi yapılır. Ayrıyeten bedende olan değişiklikler yaşlıları birtakım durumlara karşı daha yatkın hale getirir. Genç ve orta yaşlı yetişkinlerde sık rastlanmayan, rastlansa dahi günlük hayatı etkilemeyen bu durumlar yaşlının hayat kalitesini ve genel sıhhatini çok olumsuz istikamette tesirler. Bunlar düşmeler, idrar kaçırma, unutkanlık, iştahsızlık, beslenme yetersizliği, uyku sorunları üzere “geriatrik sendrom” dediğimiz yaşlılık hastalıklarıdır. Geriatrist bu yaşlılık hastalıklarının ve yaşlının karşılaşabileceği bütün olumsuz durumların şuurunda olduğundan yaşlı hastayı bu problemlerini da kapsayacak formda bütüncül bir bakışla kıymetlendirir ve takip ve tedavisini üstlenir.
Hangi belirtiler ya da sebeplerle geriatri tabibine gitmek gerekir?
Yaşa özel gelişen kimi hastalıklara yani “geriatrik sendromlara” sahip bireyler, çok sayıda kronik hastalığı ve fazla sayıda ilaç kullanımı olan yaşlılar tek branş tarafından kıymetlendirme ve takip için geriatriste başvurabilirler. Tekrar ömrün son devrinde, yatağa bağımlı hastalar da geriatrist tarafından takip edilebilmektedir. Hayatın sonuna hastayı ve bakım verenlerini konfor içerisinde ulaştırmak çok kıymetlidir.
Geriatrik sendromlar nelerdir?
Malnütrisyon (yetersiz beslenme, kilo kaybı ve iştahsızlık), yutma zahmeti (disfaji), kas kuvvetinde ve kütlesinde azalma; bununla birlikte yürümede yavaşlama (sarkopeni), istikrar bozuklukları, düşmeler, kırıklar, polifarmasi (çok sayıda yahut uygun olmayan ilaç kullanımı), idrar kaçırma, kabızlık, uyku sorunları, unutkanlık, depresyon, görme ve işitme sıkıntıları.
Yaşlı bireylerde sık görülen kronik hastalıklar nelerdir?
Hipertansiyon, diyabet, kalp damar hastalıkları, beyin damar hastalıkları, Alzheimer hastalığı ve öbür demans tipleri, Parkinson, kanserler, osteoporoz ve infeksiyonlar (idrar yolu infeksiyonu, zatürre gibi) yaşlı bireylerde sık rastlanan hastalıklardır. Bu ve gibisi hastalıklara sahip bireyler takip ve tedavi için geriatriste başvurabilirler.
Hiçbir hastalığı yoksa da başvurmalı mı?
Evet, sağlıklı yaşlılar da “sağlıklı yaş alabilmek için” geriatriste başvurabilirler. Dinç ve zinde bir yaşlılık periyodu için hastalıkların erkenden tespiti ve tedavisi kıymetlidir. Kemik erimesi taramaları, halk ortasında çok bilinmese de kas erimesi taramaları, zihin testleri, istikrar testleri, kanser taramaları (meme, kolon gibi), göz ve işitme muayeneleri yaparak meseleleri erkenden tespit edip ilerlemeden tedavileri yapılabilmektedir. Tekrar yaşa ve yaşlılığa özel sağlıklı beslenme teklifleri ile hastanın kalp damar sıhhatini müdafaanın yanında kasları kuvvetlendirmek, barsak sisteminin düzgün çalışmasını sağlamak, kemik sıhhatini korumak üzere değerli müdahaleler mevcuttur. Geriatrist ile birlikte çalışan geriatri hemşireleri, fizyoterapistler, psikolog ve diyetisyenler de bu takımın değerli kesimleridir.
Yaşlılarda gözden kaçan, fark edilmeyip atlanan hastalıklar var mı?
Yaşlı bireylerde yeni ortaya çıkan her belirti dikkate alınmalı, yaşlanmanın doğal sonucu olarak görülmemelidir. Yeni ortaya çıkan belirtiler aslında çoğunlukla yaşlanma belirtisi olmayıp, tersine bir hastalık belirtisi yahut kullanılmakta olan ilaçların yan tesiri olabilir. Örneğin yaşlılarda enfeksiyonlar çoğunlukla gençlerdeki üzere belirti vermemektedir. Yeni başlayan zihin karışıklığı yaşayan bir yaşlıda aslında beyinde sorun olduğu sanılırken bunun nedeni idrar yolu enfeksiyonu yahut zatürre olabilir. Enfeksiyon tedavi edildiğinde zihin karışıklığı büsbütün düzelip hasta eski zihin sıhhatine tekrar kavuşmaktadır. Enfeksiyonlar yalnızca iştahsızlık, hareketlilikte azalma, sakinlik üzere günlük hayatta “yaşlılıktandır” denilerek gözden kaçabilecek silik belirtiler de verebilir. Yaşlı bireylerde idrar yapmada zahmet, kabızlık, ağız kuruluğu üzere semptomlar bazen bir ilacın yan tesiri olabilir ve o ilaç kesildiğinde bu şikayetler büsbütün düzelebilir. Bu üzere yeni ortaya çıkan yahut ansızın berbatlaşan her semptomda yaşlı bireylerin yakınları uyanık olmalı ve bunun bir hastalık belirtisi yahut ilaç yan tesiri olabileceğini unutmamalıdır.
Yaşlı bireylerin hayatlarını kolaylaştırmak, sıhhat durumunu güzelleştirmek için atılabilecek adımlar nelerdir?
Öncelikle bilinçlenmek çok değerli. Büyüklerimizi bekleyen yaşlılık problemlerini evvelden bilir ve farkında olursak erkenden tanıyabilir ve tedbir alabiliriz. Bu yaş kümesinde taramaları, sıhhat denetimlerini, aşıları ihmal etmemek gerekli. Yaşlı birey kendini uygun söz edemediğinden fark edilmeyen ve ilerleyen hastalıklar olabilir. Örneğin yaşlılarda ağrı eşiği yüksektir ve yaşlı birey kalp krizi dahi geçirse hiçbir belirti ve bulgu olmayabilir. Tekrar hafif iştahsızlığı ve zayıflaması olan, kolları ve bacakları incelen bir yaşlı bunu olağan görebilir lakin aslında sarkopeni ve malnutrisyonun bir göstergesidir bu belirtiler, tedavi edilmelidir. Bu nedenlerle, yaşlının karmaşık ve birbiriyle etkileşen sıkıntılarını kıymetlendirmek, tespit ve tedavi edebilmek için geriatri branşında muayeneler ve testler daha kapsamlı yapılmaktadır. 65 yaş ve üzeri bireylerde tıpkı bebeklerde olduğu üzere makul aralıklarla yapılması gerekli aşılar vardır. Bunlar zatürre, grip, zona, tetanoz ve kimi özel durumlarda menenjit aşılarıdır.
Sağlık denetimlerine ek olarak genel olarak hayat alanında da dikkatli olunması gereken durumlar vardır. Örneğin bu yaş gurubunda düşmeleri önlemek çok kıymetlidir. Her 3 yaşlıdan biri yılda 1 sefer düşmektedir. Bunun sonucunda kalça kırığı üzere değerli kırıklar ve hayati tehlike arz eden durumlar olabilir. Bir sefer düşen yaşlı da hiçbir sıhhat sorunu yaşamasa bile bir kere daha düşmekten korktuğu için hareket etmekten çekinerek daha hareketsiz bir hayata geçebilmekte; ki bu biz geriatristlerin hiç istemediği bir durum. Bu nedenle mesken içinde düşmeyi engelleyici tedbirler alınmalı; bunların ortasında banyoda kaydırmaz paspas, klozetten kalkarken tutunma barının olması, gece tuvalete giden yolun aydınlık olması, kayan kilim ve halıların olmaması, ortalıkta kablo-oyuncak üzere ayağa takılacak eşyaların olmaması, merdiven basamaklarının bitimine renkli şeritler çekilmesi üzere önlemler sayılabilir.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
