Sağlıklı beslenme toplumda her geçen gün daha da değerli hale geliyor. Sağlıklı, fit bir vücudun ve hastalıklardan korunmanın yanlışsız beslenme programıyla ne kadar alakalı olduğu bilgisi yaygınlaştıkça 7’den 70’e birçok insan beslenme tertibinde değişikliğe gidiyor. Fakat profesyonel takviye alırken ya da meskende kendi kendine diyet uygularken yanlışsız beslenme programının birtakım temel kurallarına dikkat edilmesi gerekiyor. Memorial Bahçelievler Hastanesi Beslenme ve Diyet Bölümü’nden Uz. Dyt. Nihan Yakut, sağlıklı bir diyet programının temel kuralları hakkında bilgi verdi.
Kişisel beslenme planları birçok parametreye nazaran belirleniyor
Kurallara uygun, bireye özel hazırlanan ve uygulanan istikrarlı besin içeriği olan beslenme planına sıhhat diyet listesi ismi verilir. Bu liste, besin öğeleri açısından makro (karbonhidrat, protein, yağ) ve mikro (vitamin, mineral, lif) elementleri istikrarlı ve kâfi biçimde karşılamalıdır. Gerçek beslenme planında, gün sonunda; et ve et eserleri, süt ve süt eserleri, sebzeler, meyveler, ekmek ve türevleri, kuru baklagiller, yağ üzere tüm besin öğeleri kâfi ve istikrarlı bir halde tüketilmiş olmalıdır. Diyet listesi yani günlük menü, birçok değişken parametreye bağlı olarak hazırlanmaktadır. Ferdî bir sağlıklı beslenme planı çıkarılırken; kişinin yaşı, uzunluğu, kilosu, ömür hali, fizikî aktivite seviyesi, beslenme sistemi, yöresel/geleneksel beslenme alışkanlıkları, seçimleri, sevdiği ve sevmediği besinler, geçirilmiş operasyonları, akut/kronik hastalıkları, ilaç kullanımı üzere birçok değişken parametre göz önünde bulundurulmaktadır. Bütün bu değişkenler bir ortaya getirilerek büsbütün ferdî, yeni ve sağlıklı bir beslenme planı oluşturulmaktadır.
Sağlıklı bir besin örüntüsünün 3 olmazsa olmazı “ana öğünler”
Sağlıklı bir besin örüntüsü; olmazsa olmaz “3 ana öğün esası”nın oluşturulması ile başlar. Sabah kahvaltısı, öğlen yemeği ve akşam yemeği içerikleri temel besin öğelerinin istikrarlı bir formda dağıtılması ile menü planına yerleştirilir. Bu koşullar uygulanırken, öğün atlama mümkün olduğunca ve zarurî kalınmadıkça yapılmamalıdır. Bununla birlikte sağlıklı bir beslenme planında diyet şahsa uymalıdır.
Hastalıklardan korunmak yanlışsız beslenme ve kâfi fizikî aktivite ile mümkün
Bunun yanı sıra kişinin kusurlu beslenmeye dair davranışları, yeni hakikat davranış modeli ile değiştirilmelidir. Bu doğrultuda danışanın eksik ya da yanlış bildiği beslenme bilgilerinin yeterli bir beslenme eğitimi ile düzeltilmesi hedeflenmektedir. Eksik yahut yanlış bilgiyle yahut büsbütün denetimsiz formda bir besin örüntüsü ile beslenme uzun vadede obezite başta olmak üzere, diyabet, bağırsak hastalıkları ve dışkılama sorunları, bilişsel fonksiyonlarda azalma, karaciğer ve kan yağlarının artması, kanser ve kiloya bağlı kardiyovasküler sorunları beraberinde getirmektedir. Günümüz yaşantısında sıkça karşımıza çıkan bu hastalıkların önüne geçmek büyük oranda gerçek beslenme ve kâfi fizikî aktivite ile mümkündür.
Ara öğünler sağlıklı beslenmede değerli bir yer tutuyor
İhtiyaca, ömür stiline ve planın uygulanma nedenine bağlı olarak 1 yahut 1’den fazla orta öğün eklenerek, diyette istikrar sağlanır. Orta öğünler, şahsa nazaran planlanırken, kan şekerinin istikrarda tutulmasını sağlar ve kişinin ana öğün saatlerine yaklaşırken karşı konulmaz ve denetim edilemez açlık yaşamasının önüne geçmeyi maksatlar. Tıpkı vakitte kişinin muhtaçlığı olan besin içeriğini mide hacmi düşünülerek eşit formda dağıtma mantığı taşır. Yani tüm muhtaçlığı, ana öğünlerde mide kapasitesini zorlayarak vermemek için tercih edilir. Birden fazla durumda listelerin kalorileri fizikî aktivite değişkenliklerinden etkilenir. Bu nedenle, ne kadar fizikî aktivite yapıldığı ve ne kadar tertipli yapıldığı konusu da göz önünde bulundurulmalıdır.
Uzun vadede kalıcı sağlıklı beslenme alışkanlığı kazanmak için bunlara dikkat!
- Beden kıymetlerine nazaran değişiklik göstermesine rağmen, sıvı bilhassa su tüketimi, saf su cinsinden en az 1,5 ortalamada ise 2 litre tüketilmelidir. Mevsim ve ısı değişiklikleri su tüketimi konusunda belirleyici olmamalı, hava durumuna bakılmaksızın vücudun muhtaçlığı olan su her daim birebir ortalamada tüketilmelidir.
- Sağlıklı bir beslenme planında tüm besin öğelerinde aşırılıktan kaçınılmalıdır. Diyette var olan içeriklerin mümkün olduğunca dışına çıkılmaması, beslenme istikrarını bozacak halde olan yönelimlerin önüne geçilmesi, duygusal yahut gerilime bağlı yeme ataklarının gerekirse profesyonel bir dayanakla (psikoterapi) çözümlenmesi, uzun vadede, kalıcı beslenme alışkanlığı kazanmak ismine değerli gerekliliklerdendir.
- Paketli ve ambalajlı eserler, yüksek ölçüde şurup ve katkı unsuru içeren besinler, beslenmeye artı bir bedel katmayacak sadece kalori içeriği yüksek besinler diyet listesi içinde yer almamalıdır.
- Kontrolsüz formda çay ve kahve tüketimi sonlandırılmalıdır. Ortalama günlük kahve tüketimi 2 fincanı geçmemeli, günlük çay tüketimi ise açık olmak şartı ile 4-5 bardakla sonlandırılmalıdır.
- Evde diyet yapılması ne yazık ki toplumda hayli yaygın bir davranış modelidir. Meğer diyet listesi şahsî olmalıdır. Sağlıklı bir listenin herkes için sabit ve standart kuralları olmasına rağmen içerikler şahsa nazaran seçilmektedir. Bu nedenle TV programı, toplumsal medya yahut bir oburunun diyeti, şahsî olmayan içerikler, moda diyet formülleri işe yaramayacağı üzere kalıcı, yanlışsız ve sağlıklı sonuçları beraberinde getirmemektedir. Kalıcı sonuçlar elde edilmediği üzere, sıhhati önemli manada olumsuz etkileyebilecek sonuçlar doğurabilmektedir. Sıhhatsiz usullerle süratli kilo alıp verme döngüsü (yo yo etkisi) inatçı ve verilemeyen kiloları beraberinde getirmektedir. Uzun vadede kilo verme için uğraş eden bireyler için bu durum önemli bir motivasyon kaybına yol açabilir.
- İdeal ve sağlıklı bir kilo verme programında haftalık tartı kaybı ortalama 1 – 1,5 kilo ortasında olmalıdır. Bu bedeller beslenme programının yanı sıra yanlışsız yapılan fizikî aktivite ile artış gösterebilir ve bu artış kabul edilebilir. Lakin ortalama 3,5 kilogramın üstündeki kayıplar, uygulanan programın yanılgılı olduğunun bir göstergesidir. Sağlıklı bir kilo verme programında kalıcı sonuç elde etmek için diyetisyen iddiası süreyi belirlemeli ve danışana bu mevzuda bilgi vermelidir. Süratli kilo kaybı sağlanan beslenme programlarının sonucunda ne yazık ki verilen kilolar kalıcı ve uzun vadede korunabilir olmamaktadır. Rastgele bir danışana/hastaya sağlıklı yahut tıbbi beslenme programı hazırlarken hedef, sıhhati müdafaanın ve alışkanlık kazandırmanın yanı sıra, yanlışsız beslenmenin ne olduğunu öğretmek ve bu öğretileri hayata geçirebilecek formülleri birlikte oluşturmaktır.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
